Tên khác : Zika RT-PCR Test; Zika Antibody Test; Zika PRNT
Tên chính : Zika IgM ELISA; Real Time RT-PCR; Zika Virus RNA Qualitative Real-Time RT-PCR; Zika Plaque Reduction Neutralization Test
Xét nghiệm liên quan : Arbovirus Testing, Dengue Fever Testing, West Nile Virus Testing
Zika là một bệnh nhiễm virus Zika lây lan chủ yếu qua vết cắn của muỗi Aedes nhiễm và hiếm hoi bằng đường tình dục. Xét nghiệm phát hiện các vật liệu di truyền (RNA) của virus Zika trong máu, nước tiểu, dịch não tủy (CSF), hoặc nước ối hoặc phát hiện kháng thể trong máu, được sản xuất để đáp ứng với nhiễm virus Zika.
Khoảng 80% bệnh nhân bị nhiễm virus Zika sẽ không có triệu chứng, những người khác sẽ chỉ có bệnh nhẹ. Đối với những người có phát triển các triệu chứng, tiên lượng là rất tốt phục hồi hoàn toàn. Các triệu chứng ban đầu thường gặp nhất của Zika bao gồm sốt, phát ban, đau khớp, và viêm kết mạc (đau mắt đỏ) kéo dài từ một vài ngày đến một tuần. Những triệu chứng tương tự như bệnh do muỗi truyền khác như sốt xuất huyết và chikungunaya. Những điểm giống nhau giữa các triệu chứng Zika và các bệnh khác,có nghĩa là thử nghiệm trong phòng thí nghiệm là điều cần thiết để chẩn đoán virus Zika.
Nhiễm virus Zika thường được chẩn đoán bằng xét nghiệm máu và nước tiểu. Xét nghiệm có thể bao gồm cả xét nghiệm phân tử virus Zika (PCR), trong đó phát hiện sự hiện diện của chính virus Zika, hoặc xét nghiệm kháng thể, phát hiện các kháng thể được sản xuất bởi hệ thống miễn dịch sau khi đã được tiếp xúc với virus.
Từ khi phát hiện trường hợp nhiễm virus Zika đầu tiên trên người vào năm 1952, sự bùng phát đã được báo cáo ở châu Phi, Đông Nam Á, và các đảo Thái Bình Dương. Zika đã được tìm thấy ở Brazil tháng 5 năm 2015, đại diện tuyên bố đầu tiên virus Zika đến châu Mỹ. Kể từ đó, nó đã nhanh chóng lan truyền qua các nước châu Mỹ.
Trong khi hầu hết mọi người bị nhiễm virus Zika không phát triển triệu chứng đáng chú ý hoặc nặng, nó có thể gây ra nguy cơ biến chứng nghiêm trọng đối với một người phụ nữ mang thai và thai nhi, bao gồm sẩy thai và dị tật bẩm sinh. Bắt đầu từ tháng 5 năm 2015, các quan chức y tế Brazil báo cáo sự gia tăng nhiễm trùng Zika cùng với gia tăng các trẻ sơ sinh bị tật đầu nhỏ (nhỏ hơn so với dự kiến ). Kể từ khi dịch bắt đầu ở Brazil, Trung Tâm Kiểm Soát và Phòng Ngừa Bệnh (CDC) đã xác nhận rằng nhiễm virus Zika trong khi mang thai có thể gây ra tật đầu nhỏ và dị tật bẩm sinh khác.
Trẻ tật đầu nhỏ có đầu nhỏ hơn nhiều so với đầu nhỏ bình thường và nghiêm trọng gây ra một loạt các vấn đề lâu dài, bao gồm chậm phát triển, co giật, mất thính lực, và mất thị lực. Các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu về các tác động khác của nhiễm Zika trong khi mang thai
Trong trường hợp hiếm, virus Zika cũng được liên kết với sự phát triển của hội chứng Guillain-Barré (GBS). GBS là một rối loạn tự miễn dịch làm cho cơ thể tấn công hệ thần kinh riêng của mình, gây yếu và liệt cơ. Các nhà nghiên cứu vẫn đang nghiên cứu để hiểu những gì gây ra GBS, nhưng với hầu hết mọi người GBS phát triển sau khi bị nhiễm virus hoặc vi khuẩn. CDC đang vẫn đang điều tra mối quan hệ giữa Zika và GBS.
Vào tháng Giêng năm 2016, CDC đã ban hành một cảnh báo du lịch cho khu vực của thế giới, nơi vi rút Zika lưu hành. Cảnh báo khuyến cáo phụ nữ mang thai tránh đi đến các khu vực có Zika, và phụ nữ mang thai xem xét tham khảo ý kiến các nhà cung cấp chăm sóc sức khỏe của mình trước khi đi du lịch đến những vùng đó. Hiện nay chưa có thuốc chủng ngừa hoặc điều trị virus Zika. Tránh muỗi Aedes cắn là cách tốt nhất để ngăn ngừa nhiễm Zika.
Xét nghiệm được sử dụng như thế nào?
Xét nghiệm virus Zika được sử dụng để phát hiện nhiễm virus Zika ở một người không có dấu hiệu và triệu chứng và để xác định liệu một người có dấu hiệu và triệu chứng của Zika đã bị nhiễm bệnh sau khi tiếp xúc với một khu vực có virus Zika. Nó cũng có thể được sử dụng để xét nghiệm những người đã có quan hệ tình dục với một khách du lịch gần đây đến một quốc gia có Zika.
Nhiễm Zika có thể khó chẩn đoán mà không cần xét nghiệm trong phòng thí nghiệm vì các triệu chứng có thể giống với những bệnh khác như sốt xuất huyết hoặc nhiễm chikungunya, hoặc bệnh nhân có thể không có triệu chứng. Hiện nay, hai loại xét nghiệm có sẵn:
Xét nghiệm phân tử virus Zika (PCR) phát hiện sự hiện diện của các RNA của virus và có thể chẩn đoán nhiễm Zika nếu được thử nghiệm trong vòng một tuần sau khi khởi phát triệu chứng. Một loại xét nghiệm Real Time RT-PCR có thể phát hiện Zika và hai loại virus do muỗi truyền khác, bệnh sốt xuất huyết và chikungunya, và phân biệt giữa ba. Xét nghiệm này có thể được sử dụng trên máu, dịch não tủy (CSF), nước ối, hoặc mẫu nước tiểu.
Xét nghiệm phân tử máu không có khả năng để phát hiện Zika sau 7 ngày bị bệnh. Xét nghiệm nước tiểu có thể phát hiện Zika RNA ít nhất là hai tuần sau khi bắt đầu có các triệu chứng. Theo một nghiên cứu gần đây, nước tiểu có thể là mẫu ưa thích để phát hiện Zika RNA trong ba tuần đầu tiên của bệnh. Nếu mẫu nước tiểu và máu được lấy trước 7 ngày sau khi khởi phát bệnh, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) khuyến cáo xét nghiệm cả hai mẫu.
Nếu kết quả xét nghiệm PCR âm tính, xét nghiệm kháng thể có thể được sử dụng để giúp thiết lập một chẩn đoán.
Xét nghiệm kháng thể máu phát hiện các lớp kháng thể IgM được sản xuất bởi hệ thống miễn dịch khi một người đã tiếp xúc với virus. Xét nghiệm kháng thể có thể được sử dụng sau khi thử nghiệm PCR có kết quả âm tính hoặc xét nghiệm thay thế cho những người có thể đã bị nhiễm nhưng đã qua thời gian mà PCR có thể phát hiện. Kháng thể IgM xuất hiện trong máu 4-5 ngày sau khi bắt đầu của bệnh và kéo dài khoảng 12 tuần. Thực hiện xét nghiệm bên ngoài khoảng thời gian này có thể mang lại kết quả âm tính giả.
Xét nghiệm kháng thể IgM có thể dương tính nếu một người đã bị nhiễm một loại virus tương tự, chẳng hạn như sốt xuất huyết ( phản ứng chéo). Nếu xét nghiệm kháng thể IgM ban đầu dương tính, một xét nghiệm thứ hai được gọi là xét nghiệm trung hòa mãnh bám (Plaque Reduction Neutralization Test (PRNT)) được sử dụng để xác nhận sự hiện diện của kháng thể với virus Zika và để giúp loại trừ nhiễm virus khác.
Khi nào được chỉ định?
Xét nghiệm Zika có thể được chỉ định khi một cá nhân có các dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến nhiễm Zika và gần đây đã đi đến những nơi mà virus đang tích cực lan truyền bởi muỗi hoặc có tiếp xúc tình dục với một người vừa đi du lịch từ một khu vực có Zika hoạt động.
Các dấu hiệu và triệu chứng của Zika thường kéo dài từ 2 đến 7 ngày. Một số dấu hiệu và triệu chứng chính bao gồm:
- Sốt
- Đau khớp
- Phát ban
- Viêm kết mạc (đau mắt đỏ)
- Đau đầu
Theo hướng dẫn của CDC, phụ nữ mang thai không có triệu chứng, người gần đây đã đi du lịch tới một khu vực có truyền Zika hoạt động có thể được cung cấp các xét nghiệm kháng thể. Phụ nữ mang thai có tiếp xúc tình dục với một khách du lịch gần đây đển từ một quốc gia có Zika cũng có thể được xét nghiệm.
Thử nghiệm có thể được thực hiện khi một trẻ sơ sinh có đầu nhỏ (một đầu nhỏ bất thường). Nếu một người có hội chứng Guillain-Barre và có nguy cơ virus Zika, những người đó có thể được xét nghiệm.
Kết quả xét nghiệm có nghĩa gì?
Xét nghiệm phân tử
Xét nghiệm PCR phát hiện RNA của virus thường được coi là phương tiện đáng tin cậy nhất của chẩn đoán. Một kết quả PCR dương tính với Zika được coi là kết luận. Tất cả các kết quả dương tính nên được báo cáo cho cơ quan y tế công cộng của nhà nước.
Một kết quả PCR âm tính có thể chỉ ra rằng không có nhiễm hoặc mức độ của virus quá thấp để phát hiện. Điều này có thể xảy ra nếu các xét nghiệm máu được thực hiện sau 7 ngày và / hoặc xét nghiệm nước tiểu được thực hiện sau 2-3 tuần. CDC khuyến cáo xét nghiệm kháng thể được thực hiện sau kết quả PCR âm tính .
Xét nghiệm kháng thể
Xét nghiệm kháng thể IgM dương tính với Zika, phải được xét nghiệm bởi một thử nghiệm thứ hai được gọi là xét nghiệm trung hòa mảng bám, để xác nhận sự hiện diện của kháng thể với virus Zika. Một PRNT dương tính với virus Zika và âm tính với vi rút sốt xuất huyết là biểu hiện của nhiễm virus Zika gần đây.
Xét nghiệm kháng thể IgM âm tính không loại trừ khả năng nhiễm virus Zika. Một kết quả âm tính có thể có nghĩa là cá nhân được thử nghiệm không bị nhiễm và các triệu chứng Zika là do những nguyên nhân khác. Nó cũng có thể có nghĩa là mức độ kháng thể có thể quá thấp để đo lường. Một người vẫn có thể nhiễm Zika; vì có thể xét nghiệm ở thời điểm quá sớm sau khi tiếp xúc ban đầu với virus, sự sản xuất kháng thể ở một mức độ chưa thể phát hiện . Thử nghiệm PCR có thể được thực hiện vòng 7 ngày bị bệnh để phát hiện bệnh sớm trong quá trình lây nhiễm trước khi sản xuất kháng thể,
Điều gì khác cần biết?
Các xét nghiệm về virus Zika hoặc các kháng thể không cung cấp bất kỳ thông tin về sức khỏe của thai nhi ở phụ nữ mang thai với virus Zika.
Có triệu chứng như phát ban hoặc đau khớp không phải là một dấu hiệu đáng tin cậy để chẩn đoán Zika vì các triệu chứng không đặc hiệu với Zika.
Câu hỏi thường gặp
1. Virus Zika có thể lây từ người sang người?
Vâng. Nó có thể lây lan từ một người phụ nữ mang thai sang thai nhi. Trong trường hợp hiếm hoi, nó có thể lây lan từ người sang người qua tiếp xúc tình dục. CDC khuyến cáo rằng cho đến khi được biết về Zika và mang thai, phụ nữ mang thai sử dụng bao cao su với bạn tình nam, những người sống hoặc đi du lịch đến các vùng có Zika. Trường hợp hiếm hoi, Zika có thể được truyền qua truyền máu hoặc hiến tạng. Các quan chức y tế vẫn đang điều tra báo cáo của truyền Zika qua truyền máu ở Brazil.
2. Zika có thể được ngăn chặn?
Hiện nay, không có thuốc chủng Zika và không điều trị cho virus. Hạn chế tiếp xúc với virus chủ yếu phụ thuộc vào việc bảo vệ chống muỗi đốt. Để tránh bị muỗi đốt:
- Mặc áo sơ mi dài tay và quần dài, tốt nhất màu sáng.
- Sử dụng thuốc chống côn trùng EPA đăng ký có chứa DEET, Picaridin, dầu bạch đàn chanh (OLE), hoặc IR3535m và chỉ được sử dụng theo chỉ dẫn, trong đó có biện pháp phòng ngừa cho phụ nữ mang thai và trẻ em.
- Xử lý giày, vớ, quần, và lều với permethrin, một thuốc trừ sâu bọ.
- Ngủ trong phòng có lưới chống lại côn trùng hoặc ngủ dưới màn chống muỗi.
- Loại bỏ nước từ nơi muỗi sinh sản, như xô, chậu, hoặc lốp xe cũ.
- Từ khi biết Zika có thể lây lan qua đường tình dục, bạn có thể giúp bảo vệ chính mình bằng cách sử dụng bao cao su đúng cách và thường xuyên khi bạn có quan hệ tình dục. Cách chắc chắn duy nhất để tránh bị Zika qua quan hệ tình dục là kiêng quan hệ tình dục.
3. Nếu tôi đã có một nhiễm Zika, tôi có thể nhiễm lại một lần nữa?
Nếu bạn đã bị nhiễm Zika một lần, không chắc rằng bạn sẽ bị nhiễm lại một lần nữa.
BS NGUYỄN VĂN THỊNH
( Nguồn tài liệu từ internet )